Στην αρχή κάθε έτους, πολλαπλά έργα Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΠΙ) εισέρχονται ως κοινό κτήμα στο δημόσιο τομέα, προκαλώντας αρκετές αλλαγές στη χρήση των έργων αυτών, τους δημιουργούς τους και τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που είναι ή γίνονται αποδέκτες αυτών των έργων τέχνης.
Μόλις ένα έργο ΠΙ εισέλθει στο δημόσιο τομέα, γίνεται ουσιαστικά κοινή πολιτιστική κληρονομιά, καθώς δεν προστατεύεται πλέον από πνευματικά δικαιώματα ή άλλους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά γίνεται ελεύθερο να χρησιμοποιηθεί και να προσαρμοστεί σύμφωνα με το σκοπό για τον οποίο προορίζεται από τον χρήστη. Η “απελευθέρωση” έργων ΠΙ από όλες τις μορφές δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι τεράστιου πολιτιστικού, εκπαιδευτικού, οικονομικού και εμπορικού ενδιαφέροντος, καθώς οι καλλιτέχνες, οι εκπαιδευτικοί και οι επιχειρήσεις από τη στιγμή της μετάβασης μπορούν να εκμεταλλευτούν και να εμπνευστούν από τα έργα αυτά χρησιμοποιώντας τα σε νέα έργα και δουλειές, χωρίς να αναζητούν άδεια από τους κατόχους δικαιωμάτων ή να πληρώνουν δικαιώματα, εξαλείφοντας έτσι και τις παραβιάσεις δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Αλλά πώς λειτουργούν τα πνευματικά δικαιώματα και ποιες είναι οι προϋποθέσεις για αποτελέσουν κοινό κτήμα;
Οι προϋποθέσεις για να εισέλθει ένα έργο πνευματικής ιδιοκτησίας στην κοινή πολιτιστική κληρονομιά διαφέρουν ανάμεσα στις έννομες τάξεις. Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βέρνης για την Προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας, η ελάχιστη διάρκεια προστασίας ενός έργου πνευματικής ιδιοκτησίας ορίζεται σε τουλάχιστον 50 έτη από τον θάνατο του δημιουργού.
Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία (Άρθρα 29-31 του Νόμου 2121/1993) που ακολουθεί τη σχετική Οδηγία 93/98/ΕΟΚ της ΕΕ της 29/10/1993, η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται για τη διάρκεια ζωής του δημιουργού και εβδομήντα (70) έτη μετά τον θάνατό του, υπολογιζόμενα από την 1η Ιανουαρίου του έτους που ακολουθεί τον θάνατο του δημιουργού. Μετά τη λήξη της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, το Κράτος, εκπροσωπούμενο από τον Υπουργό Πολιτισμού, μπορεί να ασκήσει ορισμένες από τις εξουσίες που απορρέουν από το ηθικό δικαίωμα του δημιουργού στο έργο του.
Στην περίπτωση συνεργατικών έργων και μουσικών συνθέσεων με στίχους, εάν όλες οι συνεισφορές και όλες οι συνεισφορές του συνθέτη και του στιχουργού, δημιουργήθηκαν ειδικά για το συγκεκριμένο συνεργατικό έργο ή τη μουσική σύνθεση με στίχους, τα πνευματικά δικαιώματα διαρκούν όσο η διάρκεια ζωής του τελευταίου επιζώντος δημιουργού και εβδομήντα (70) έτη μετά τον θάνατό του, υπολογιζόμενα από την 1η Ιανουαρίου του έτους που ακολουθεί τον θάνατο του τελευταίου επιζώντος δημιουργού (Άρθρο 1(1) της Οδηγίας 2011/77/ΕΕ).
Βάσει των παραπάνω νομοθετικών διατάξεων, έργα δημιουργών που απεβίωσαν το 1954, και δεν αποτελούν μέρος συνεργατικού έργου με επιζώντες δημιουργούς, εισέρχονται στο δημόσιο τομέα στην ευρωπαϊκή και κατά συνέπεια στην ελληνική έννομη τάξη, το 2025.
Ωστόσο, το κοινό κτήμα μπορεί να έχει κάποιους περιορισμούς. Τα έργα που είναι σε κοινό κτήμα, μπορεί να έχουν περιορισμούς στην ανεμπόδιστη χρήση τους, όπως η νομοθεσία για την πολιτιστική κληρονομιά στην Ιταλία και την Ελλάδα, η οποία επιβάλλει περιορισμούς στην πρότερη έγκριση και την καταβολή τελών για συγκεκριμένη χρήση έργων, ακόμη και αν βρίσκονται σε κοινό κτήμα. Επιπλέον, τα ηθικά δικαιώματα του δημιουργού μπορεί να περιορίζουν τη χρήση σε κοινό κτήμα, επιβάλλοντας υποχρέωση αναφοράς και μνείας του ονόματος του δημιουργού. Ιδιωτικά δικαιώματα σε πολιτιστικά αγαθά κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς θα μπορούσαν να παραχωρηθούν με έγκριση της αρμόδιας αρχής και σύμφωνα με τους όρους του νόμου. Ενώ το κοινό κτήμα ξεκλειδώνει άπειρες δημιουργικές δυνατότητες, υπογραμμίζει ταυτόχρονα την αξία της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού από παραβιάσεις, μη εξουσιοδοτημένες χρήσεις και την αξία της συλλογής δικαιωμάτων.
Έχοντας σημειώσει όλα τα παραπάνω, μερικά από τα σημαντικότερα έργα που θα εισέλθουν στην κοινή πολιτιστική κληρονομιά το έτος 2025 στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι:
- Πίνακες των Henri Matisse, Frida Kahlo και André Derain
- Φωτογραφίες του Robert Capa
- Λογοτεχνικά έργα των Zofia Malkowski, Colette, Stig Dagerman και Martin Andersen Nexo
Συμπερασματικά, η καθιέρωση του κοινού κτήματος προσφέρει μια ποικιλία ευκαιριών και δυνατοτήτων για εκμετάλλευση, καινοτομία, εκπαιδευτική και πολιτιστική χρήση. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι εισέρχεται ως κοινό κτήμα στον δημόσιο τομέα σε συνδυασμό με τους ισχύοντες περιορισμούς και τη νομοθεσία που θέτουν το πλαίσιο για τη χρήση τους, προκειμένου να χρησιμοποιήσουμε τα έργα ΠΙ με βάση την ηθική, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα και την δική μας πνευματική ιδιοκτησία.
Αυτή η γρήγορη ενημέρωση που ετοιμάστηκε από την ομάδα AP Legal IP, στοχεύει να σας ενημερώσει σχετικά με τα δικαιώματα ΠΙ και τις χρήσεις τους ακόμη και όταν τα έργα ΠΙ αποτελούν κοινό κτήμα. Μείνετε συντονισμένοι για περαιτέρω ενημερώσεις και επικοινωνήστε με την ομάδα μας αν χρειάζεστε περισσότερες πληροφορίες.
